"Eleni" de Theo Angelopoulos. O nacemento dos Estados-Nación e os seus "danos colaterais". Angelopoulos e Lajos Zilahy

¿Seica algún de vos xa tivestes a ocasión de ver "Eleni"?
Logo de presentala e falar sobre a música e a potencia poética das súas imaxes quero entrar agora nun tema máis propiamente histórico. Eleni narra unha historia que é personal e colectivamente todo menos infrecuente nos Balcáns do inicio do século XX. O mundo anterior á época contemporánea, coa creación dos Estados-Nación, é unha realidade na que con conflictos e xenerando tamén unha grande riqueza humana, mestúranse nos mesmo territorio pobos, etnias, relixións... Minorías xudeas, xermanas, húngaras ou, no noso caso, gregas, ocupan un espazo importante nos vellos imperios otomano ou austrohúngaro especialmente. Un espazo, que, xa dixemos, non estivo exento de tensións pero que, en xeral, resolvíase en convivencia.
A desaparición deses vellos imperios multinacionais e a sua substitución polos estados-nación xenerou un éxodo de incalculables custes en termos de humanidade. Mareas humanas abandonando terras e cidades que foran as terras e cidades dos seus antepasados pero nas que agora non eran aceptados por non responder aos criterios estabrecidos de pertenza a este novo tipo de estado. Húngaros da rexión de Transilvania, gregos de Odessa, xermanos e xudeos en toda a trama urbana da rexión...
Estes grupos son obrigados a un éxodo que os deixa á mercede de todos e do peor de si mesmos. Obrigados a trasladarse a novos territorios, oficialmente concordantes coa súa nacionalidade, pero que ás veces nin sequera teñen capacidade de acollida para esta poboación. Convírtense en extranxeiros no seu propio país.
Por un deses camiños inesperados polos que nos conduce a memoria a contemplación de "Eleni" trouxo o recordo nunha noveliña (seguramente sen moita calidade) do escritor húngaro Lajos Zilahy, "La Ciudad Vagabunda". Nela os húngaros da rexión de Transilvania tras abandonar as terras dos seus maiores, obrigados polas autoridades rumanas ( que agora xestionan ese territorio), emprenden un éxodo en tren cara a capital do seu estado, a milenaria Budapest. A chegada non pode ser máis desilusionante, non son ben acollidos e teñen que pasar varios anos vivindo nos propios vagóns de tren que os transportaron dende a súa terra a esta que (segundo a doutrina oficial) era realmente a súa.
Ese espazo estigmatizado que forma a cidade vagamunda dos trens lembrame ao delta no que os gregos construen a súa poboación en "Eleni". Un espazo apestado, marxinal. A provisionalidade feita dirección postal. E como toda provisionalidade, fráxil, a piques de inundación.

Con todo isto, cobra , para min, valor pleno a elección musical e fotográfica de Angelopoulos. A perfecta plasmación da dor de quen se sabe exiliado no propio país.